Adnan KALKAN

Tarih: 14.08.2025 21:43

Ahilik Modeliyle Mesleki Eğitimde Yeni Dönem Başlıyor

Mesleki eğitim kalifiye eleman yetiştirememekte, çözüm ise Ahilik ve Lonca sisteminin meslek okullarımıza uyarlanmasına bağlı.

Meslek Eğitiminde Dönüşümün Zorunluluğu
Türkiye, küresel rekabetin her geçen gün arttığı bir dünyada güçlü bir üretim ekonomisi oluşturma çabalarını sürdürüyor. Bu bağlamda, nitelikli iş gücünün yetiştirilmesi, ülkenin ekonomik kalkınmasının temel taşlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak, uzun yıllardır eğitim sistemimizin mesleki ve teknik eğitimde yaşadığı sorunlar, iş gücü piyasasının ihtiyaçlarıyla uyumlu olmayan mezunlar yetiştirilmesine neden olmuştur. Sanayi ve hizmet sektörlerinin hızla geliştiği bir ortamda, meslek liselerinin pratik becerilerden ziyade teorik bilgilere ağırlık veren eğitim anlayışı, iş dünyasıyla aradaki bağlantının kopmasına ve bu okullardan mezun olan öğrencilerin yeterli donanıma sahip olamamalarına yol açmıştır.

Meslek liselerinin kalitesizliği, hem eğitimin yapısal sorunlarından hem de iş dünyasıyla olan kopukluğundan kaynaklanmaktadır. Teorik bilgilerin ağırlıkta olduğu bir eğitim sistemi, öğrencilere iş hayatında karşılaşacakları gerçek sorunlara çözüm üretme becerisi kazandırmaktan uzak kalmaktadır. Bu durum, işverenlerin meslek lisesi mezunlarını tercih etmemesine ve iş gücü piyasasında nitelikli eleman açığının daha da büyümesine neden olmaktadır. Ülkenin kalkınması ve sürdürülebilir bir üretim gücü oluşturması için meslek liselerinin yeniden yapılandırılması ve niteliklerinin artırılması kaçınılmazdır.

Bu noktada, Osmanlı Devleti’nin lonca sistemi ve Selçuklu Devleti’nin ahilik sistemine dayanan mesleki eğitim anlayışının günümüze uyarlanması, önemli bir çözüm yolu sunmaktadır. Osmanlı ve Selçuklu dönemlerinde gençler, küçük yaşlardan itibaren mesleğe yönlendirilir, usta-çırak ilişkisi içinde hem mesleki hem de ahlaki eğitim alırlardı. Bu eğitim modeli, gençleri sadece iş hayatına değil, aynı zamanda toplumun değerlerine bağlı fertler olarak yetiştirmiştir. Meslek liselerinin kaliteye kavuşması için bu sistemlerden ilham alarak modern bir mesleki eğitim modeli oluşturulması gerekmektedir. Bu modernizasyonun önemli bir ayağı olarak meslek ortaokullarının açılması, mesleki eğitimin daha erken yaşlarda başlamasına ve öğrencilerin pratik beceriler kazanarak iş dünyasına hazırlanmalarına olanak sağlayacaktır. Meslek ortaokullarının kısmet açılması ise atılan önemli bir adımdır.

Özellikle ilkokul döneminde temel okuma, yazma ve ahlak eğitiminin verilmesi, ardından ortaokul çağında öğrencilerin mesleki yönelim ve çıraklık eğitimi alması, lise çağında ise kalfalık düzeyine erişmeleri ve lise sonrası ustalık dönemine geçmeleri, meslek eğitiminde daha nitelikli bir sürecin temellerini atabilir. Meslek ortaokullarının açılmasıyla birlikte, öğrenciler daha erken yaşta mesleki eğitimle tanışarak iş dünyasına daha hazırlıklı girecek ve böylece iş gücü piyasasında nitelikli eleman açığı büyük ölçüde kapanacaktır. Bununla birlikte, meslek liselerinin müfredatlarının da pratik ağırlıklı bir yapıya kavuşması, öğrencilerin mesleklerini uygulamalı olarak öğrenmelerine ve gerçek üretim süreçlerinde yer almalarına imkân verecektir. Denebilir ki MESEM meslek liselerinin yerini de almalıdır.

Bu çalışmamız, Türkiye’nin meslek liselerinde karşı karşıya olduğu kalitesizlik sorununu irdeleyecek, bu sorunun kökenlerini ve çözüm önerilerini derinlemesine ele alacak ve meslek ortaokullarının açılmasının önemini vurgulayacaktır. Bu bağlamda Osmanlı lonca sistemi ve Selçuklu ahilik sistemi referans alınarak, mesleki eğitimin pratik ve ahlaki boyutları yeniden şekillendirilecektir. Amaç, Türkiye'nin gelecekte nitelikli iş gücünü artırarak sanayi ve hizmet sektöründe küresel rekabete ayak uydurabilecek bir yapıya kavuşmasını sağlamaktır.

Türkiye’de Meslek Liselerinin Kalitesizliği ve Kaliteye Kavuşması İçin Öneriler: Meslek Ortaokullarının Önemi
Türkiye'de mesleki ve teknik eğitimin niteliği, eğitim sisteminin önemli tartışma konularından biri olmuştur. Özellikle sanayi ve hizmet sektörlerinin hızla geliştiği modern dünyada, nitelikli iş gücüne olan ihtiyaç her geçen gün daha da artmaktadır. Ancak Türkiye'deki meslek liseleri, bu ihtiyaca cevap verecek düzeyde nitelikli mezunlar yetiştirmekte yetersiz kalmaktadır. Meslek liselerinin öğrencileri iş hayatına yeterince hazırlayamaması, eğitimde teorik bilgilere ağırlık verilmesi, uygulamalı eğitim imkânlarının sınırlı olması ve iş dünyasıyla entegrasyonun sağlanamaması gibi sebepler, meslek liselerinin kalitesiz olduğuna yönelik eleştirilerin başında gelmektedir. Bu noktada, meslek liselerinin yeniden yapılandırılması, daha nitelikli hale getirilmesi ve ülkenin kalkınmasına hizmet eden bir modelle iş dünyasına uyumlu hale getirilmesi büyük bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır.

Meslek liselerindeki bu nitelik sorununu çözmek için köklü bir reform ihtiyacı mevcuttur. Bu reformun önemli ayaklarından biri de mesleki eğitimin erken yaşlarda başlamasıdır. Meslek ortaokullarının açılması ve öğrencilerin erken yaşlarda mesleklerle tanışarak çıraklık eğitimi alması, meslek liselerinin kalitesini artırma yolunda atılacak en önemli adımlardan biridir. Bu süreçte Osmanlı Devleti’nin lonca sistemi ve Selçuklu Devleti'nin ahilik sistemi gibi geleneksel mesleki eğitim modelleri, modern eğitim sistemine ilham verecek bir referans kaynağı olabilir.

Meslek Liselerinin Kalitesizliğinin Sebepleri

1. Teorik Eğitimin Ağırlığı ve Pratik Eğitimin Eksikliği: Meslek liselerinde verilen eğitim büyük oranda teorik bilgilere dayanmaktadır. Öğrenciler, okul sıralarında mesleklerine dair kavramsal bilgileri öğrenirken, bu bilgilerin gerçek iş dünyasında nasıl kullanılacağını deneyimleyememektedirler. Pratik eğitim, meslek liselerinde oldukça sınırlı bir alan kaplamaktadır ve bu durum öğrencilerin iş dünyasında karşılaşacakları sorunlara çözüm üretme becerilerinin gelişmesine engel olmaktadır. Teorik bilgi, pratik deneyimle desteklenmediğinde öğrencilerin iş gücü piyasasında talep edilen becerileri kazanmaları zorlaşmaktadır.
2. İş Dünyası ile Uyum Sorunu: Meslek liselerinin müfredatları, genellikle iş dünyasının ihtiyaçlarına uygun bir şekilde güncellenmemektedir. Bu da mezunların, iş bulma sürecinde dezavantajlı duruma düşmelerine neden olmaktadır. Hızla değişen teknoloji, yeni iş kolları ve gelişen sanayiye uyum sağlayamayan eğitim müfredatları, mezunların iş gücüne entegre olamamasına yol açmaktadır. İş dünyası ile eğitim kurumları arasındaki bu uyumsuzluk, meslek liselerinin kalitesiz olmasının en önemli sebeplerinden biridir.
3. Kariyer Planlaması ve Rehberlik Hizmetlerinin Eksikliği: Meslek liselerinde, öğrencilerin gelecekte hangi alanlarda kariyer yapacaklarına yönelik rehberlik hizmetleri yetersizdir. Öğrenciler, mesleklerini ve ilgi alanlarını keşfetme konusunda yeterince yönlendirilememekte, hangi meslek alanında uzmanlaşacaklarına dair bilgi eksikliği yaşamaktadırlar. Bu da öğrencilerin eğitim süreci boyunca motivasyonlarını düşürmekte ve eğitimden kopmalarına yol açabilmektedir.

Kaliteye Kavuşma İçin Öneriler
Meslek liselerinin kaliteye kavuşması için köklü ve bütüncül bir değişim gereklidir. Bu değişimin temel bileşenleri, Osmanlı Devleti’nin lonca sistemi ve Selçuklu ahilik sistemi gibi geleneksel eğitim modellerinden ilham alınarak şekillendirilebilir. Bu modeller, mesleki eğitimde teorik bilgiden ziyade pratik uygulamalara, iş ahlakına ve usta-çırak ilişkisine dayalı eğitim süreçlerini ön plana çıkarmaktadır.

1. Meslek Ortaokullarının Açılması: Osmanlı ve Selçuklu dönemlerinde gençler, erken yaşlarda meslek eğitimi almaya başlar ve çırak olarak ustalarının yanında çalışarak mesleklerini öğrenirlerdi. Bu sistemde, mesleki eğitim sadece bir meslek kazandırmakla kalmaz, aynı zamanda ahlaki değerlerin de gençlere aktarılmasını sağlardı. Günümüzde ise mesleki eğitim lise seviyesinde başlamaktadır. Öğrencilerin meslekle tanışmaları için geç kalınmaktadır. Meslek ortaokullarının açılması, gençlerin erken yaşlarda mesleki yönelim kazanmalarına, becerilerini geliştirmelerine ve iş dünyasına daha donanımlı olarak girmelerine olanak sağlayacaktır. Bu süreç, meslek liselerinin kaliteye kavuşması için atılacak önemli bir adımdır.
2. Pratik Eğitimin Ağırlığının Artırılması: Meslek liselerinde pratik eğitimin ağırlığı artırılmalıdır. Öğrenciler, sadece sınıf ortamında teorik bilgi öğrenmekle kalmamalı, aynı zamanda atölyelerde, üretim tesislerinde ve gerçek iş ortamlarında uygulamalı eğitim almalıdır. Öğrencilerin mezun olduklarında iş dünyasında karşılaşacakları gerçek durumları tecrübe ederek öğrenmeleri, iş hayatına daha hazırlıklı ve donanımlı olarak girmelerini sağlayacaktır. Bu noktada organize sanayi bölgeleri ve yerel işletmelerle iş birliği yapılarak öğrencilerin staj ve uygulamalı eğitim imkânları artırılmalıdır.
3. İş Ahlakı ve Ahlaki Değerlerin Eğitimi: Mesleki eğitim sadece teknik becerilerin kazandırıldığı bir süreç değil, aynı zamanda iş ahlakı ve ahlaki değerlerin de öğretildiği bir alan olmalıdır. Osmanlı ve Selçuklu’daki ahilik sisteminde olduğu gibi, meslek liselerinde de öğrencilerin dürüstlük, sorumluluk, adalet ve merhamet gibi değerlerle donatılması önemlidir. İş ahlakının güçlü olduğu bir meslek lisesi eğitimi, öğrencilerin mesleki becerilerinin yanı sıra topluma faydalı fertler olarak yetişmelerini sağlayacaktır.
4. İş Dünyası ile Entegrasyonun Sağlanması: Meslek liselerinin iş dünyası ile entegrasyonu sağlanmalıdır. Her sektörün ihtiyaçlarına göre şekillendirilecek bir müfredat, işverenlerin taleplerine uygun beceriler kazanan mezunlar yetiştirecektir. Bu bağlamda meslek liseleri ile organize sanayi bölgeleri, tarım alanları ve yerel işletmeler arasında yapılacak iş birlikleri, öğrencilerin staj ve uygulamalı eğitim süreçlerinde aktif rol almalarını sağlayacaktır. Böylece mezunlar, iş dünyasında talep edilen niteliklere sahip olarak mezun olacak ve iş bulma süreçlerinde avantaj sağlayacaklardır.
5. Kariyer Planlaması ve Rehberlik Hizmetlerinin Güçlendirilmesi: Meslek liselerinde kariyer planlaması ve rehberlik hizmetleri güçlendirilmelidir. Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerini keşfetmeleri için rehberlik hizmetlerine ihtiyaçları vardır. İlkokuldan sonra yetenek tarama testleri yapılarak öğrenciler yönlendirilmelidir. Bu hizmetler, öğrencilerin meslek seçimlerini bilinçli bir şekilde yapmalarına yardımcı olacak ve onları iş hayatında başarılı olmaları için yönlendirecektir.

Meslek Ortaokullarının Önemi ve Ülke Kalkınmasına Katkısı
Meslek ortaokullarının açılması, Türkiye'nin üretim gücünü artıracak ve ekonomik kalkınmaya önemli bir katkı sağlayacaktır. Öğrencilerin erken yaşlarda mesleki eğitimle tanışmaları, onların mesleki becerilerini daha hızlı geliştirmelerini sağlayacak ve iş dünyasında daha donanımlı hale gelmelerine olanak verecektir. Bu da ülkenin ihtiyaç duyduğu nitelikli iş gücünün yetişmesine katkı sağlayacak ve ülke ekonomisinin rekabet gücünü artıracaktır.

Meslek ortaokulları, öğrencilerin erken yaşlarda meslek seçimi yapmalarına ve kariyer planlamalarını daha sağlıklı bir şekilde yapmalarına imkân tanıyacaktır. Öğrenciler, meslek liselerine geldiklerinde zaten belirli bir mesleki altyapıya sahip olacaklar ve bu da meslek liselerinin daha nitelikli mezunlar vermesini sağlayacaktır. Ülke ekonomisi için nitelikli iş gücü yetiştirmek, üretim kapasitesinin artırılmasında ve sanayi sektörünün güçlendirilmesinde hayati önem taşımaktadır.

Sonuç
Türkiye’de meslek liselerinin kalitesizliği, birçok faktörün bir araya gelmesiyle ortaya çıkan bir sorundur. Bu sorunlar arasında en başta, eğitimde teorik bilgilere fazlaca ağırlık verilmesi, öğrencilerin uygulamalı eğitime yeterince katılamaması ve iş dünyası ile eğitim kurumları arasındaki entegrasyon eksikliği yer almaktadır. Ayrıca, meslek liselerinde iş ahlakı ve sorumluluk gibi değerlerin yeterince öğretilmemesi de öğrencilerin hem mesleki hem de toplumsal hayatta başarılarını olumsuz yönde etkileyen önemli unsurlardan biridir.

Bu sorunların çözümü, eğitim sisteminin temelden revize edilmesiyle mümkün olacaktır. İlk adım olarak, mesleki eğitimin daha erken yaşlarda başlaması gerekmektedir. Meslek ortaokullarının açılması, öğrencilerin küçük yaşlardan itibaren mesleklerle tanışmalarını sağlayarak, mesleki becerilerini geliştirmeleri için önemli bir fırsat sunacaktır. Osmanlı’nın lonca sistemi ve Selçuklu’nun ahilik sistemi gibi tarihsel modellerden ilham alınarak, usta-çırak ilişkisi içerisinde pratik becerilerin kazandırılması, öğrencilerin iş hayatına daha donanımlı bir şekilde girmesine olanak tanıyacaktır.

• “Ahilik ve lonca sistemi, gençleri hem mesleğe hem de topluma kazandıran en köklü eğitim modelidir.”

Mesleki eğitimin teoriden uzaklaşıp, pratik becerilere ağırlık verilmesi büyük önem taşımaktadır. Öğrencilerin atölyelerde, üretim sahalarında ve işletmelerde uygulamalı eğitim alması, iş hayatına hazırlık sürecinde onlara büyük avantaj sağlayacaktır. Bu noktada organize sanayi bölgeleri ve yerel işletmelerle yapılacak iş birlikleri, öğrencilerin gerçek iş ortamlarında tecrübe kazanmalarını sağlayacak, mezun olduklarında iş dünyasında daha kolay bir şekilde yer bulmalarına olanak tanıyacaktır.

Ayrıca, mesleki eğitimin ahlaki değerlerle desteklenmesi gerekmektedir. Osmanlı ve Selçuklu dönemlerindeki ahilik sistemi, sadece mesleki beceri kazandırmanın ötesinde, iş ahlakı, dürüstlük ve topluma faydalı fertler yetiştirmeyi amaçlamıştır. Günümüzde de meslek liselerinin bu değerleri öğrencilere kazandırması, onların mesleki başarılarının yanında toplumsal sorumluluklarını da yerine getiren fertler olarak yetişmelerini sağlayacaktır.

Sonuç olarak, Türkiye’de meslek liselerinin kaliteye kavuşması için köklü bir değişim gereklidir. Meslek ortaokullarının açılması ve pratik eğitime daha fazla önem verilmesi, bu sürecin temel taşlarını oluşturacaktır. Osmanlı lonca sistemi ve Selçuklu ahilik sistemi referans alınarak oluşturulacak bir eğitim modeli hem mesleki hem de ahlaki anlamda donanımlı fertlerin yetişmesine katkı sağlayacaktır. Bu fertler, Türkiye’nin ekonomik kalkınmasında ve üretim kapasitesinin artırılmasında hayati rol oynayacaktır. Meslek liselerinin niteliğinin yükseltilmesi, ülkenin sanayi ve hizmet sektörlerine nitelikli iş gücü kazandıracak ve Türkiye’nin küresel rekabetteki gücünü artıracaktır.

Uzm. Adnan Kalkan
Psikoloji Bilimi Uzmanı
Sosyolog-Eğitimci Yazar
Çocuk Gelişimci
adnankalkan01 @gmail.com
0536 395 7464