Birsen Engin | Analiz
Okuma süresi: 3 dakika
Almanya’da pazarlama alanında yüksek lisans yaptığım yıllarda tanıştığım network marketing modeli, yıllar sonra yeniden karşıma çıktı. Bugün bir arkadaşıma bu alanda destek olurken, bu sektöre dair hem olumlu hem de eleştirel yönleri yeniden düşünme fırsatı buldum.
Bu yazıda, network marketing’i savunmak ya da yermekten ziyade; sektöre gerçekçi, veriye dayalı ve samimi bir bakış sunmak istiyorum. Çünkü ekonomik belirsizliklerin arttığı, klasik kariyer yollarının eskisi kadar güven vermediği bir çağdayız ve birçok insan alternatif arayışlar içinde.
Ekonomik Belirsizlikler ve Yeni Arayışlar
Esnek çalışma, ek gelir ve girişimcilik kavramları artık sadece bir “hayal” değil; milyonlarca insan için gerçek bir ihtiyaç hâline geldi. Tam da bu arayışın ortasında, uzun süredir tartışmalı ama bir o kadar da yaygın bir iş modeli yeniden gündemde: network marketing.
Kimi için bir fırsat kapısı, kimi için ise temkinle yaklaşılması gereken bir alan…
Peki gerçekten network marketing sektörü bugün nereye gidiyor?
Network Marketing Nedir, Ne Değildir?
Network marketing (çok katlı pazarlama – MLM), doğrudan satışın ağ yapıları üzerine kurulmuş bir iş modelidir. Bağımsız temsilciler, ürün veya hizmeti doğrudan tüketiciye ulaştırır; hem bireysel satışlarından hem de ekiplerine kattıkları kişilerin satışlarından gelir elde eder.
Burada en kritik ayrım şudur:
Kazanç ürün satışına dayanıyorsa bu yasal ve meşru bir iş modelidir.
Sadece insan kaydı üzerinden gelir vaat eden yapılar ise saadet zinciri ya da ponzi sistemidir.
Bu ayrım net yapılmadığında, sektörün tamamı haksız bir güvensizlik algısıyla karşı karşıya kalmaktadır. Oysa sorun, çoğu zaman modelin kendisi değil; modelin kötüye kullanılmasıdır.
Rakamlar Ne Söylüyor?
Network marketing hâlâ küçümsenemeyecek bir ekonomik büyüklüğe sahiptir. Dünya genelinde doğrudan satış sektörü, 2021 yılında yaklaşık 186 milyar dolarlık bir hacme ulaşmıştır. Son veriler, bu rakamın 200 milyar dolar sınırına yaklaştığını göstermektedir.
Daha da dikkat çekici olan ise sektördeki insan profili:
Bağımsız temsilcilerin yaklaşık %74’ü kadın
Milyonlarca kişi bu modeli tam zamanlı ya da ek gelir olarak sürdürüyor
Sağlık, güzellik, kişisel bakım ve takviye gıda ürünleri sektörün lokomotifi konumunda
Sosyal medyanın etkisiyle bu model de ciddi bir dönüşüm geçirdi. Artık satışlar kapı kapı değil; Instagram, TikTok, WhatsApp ve dijital topluluklar üzerinden yapılıyor. Network marketing temsilcileri, bir anlamda mikro girişimci ve mikro influencer kimliğini bir arada taşıyor.
Türkiye’de Büyük Potansiyel, Büyük Algı Sorunu
Türkiye’de yaklaşık 3,7 milyon kişi network marketing alanında faaliyet gösteriyor. Bu kitlenin önemli bir bölümünü kadınlar oluşturuyor ve çoğu için bu model “evden, esnek saatlerle ek gelir” anlamına geliyor.
Ancak Türkiye’de network marketing denince hâlâ ilk akla gelen kavram güvensizlik. Geçmişte yaşanan dolandırıcılık vakaları, saadet zinciri benzeri yapılar ve “hızlı zenginlik” vaatleri, yasal ve etik çalışan firmaların bile itibarını zedelemiş durumda.
Bu noktada tekrar vurgulamak gerekir ki; sorun modelin kendisi değil, yanlış ve etik dışı uygulamalardır.
Gelecek Dijital, Ama Etik Olmak Zorunda
Network marketing’in geleceği üç temel başlıkta şekilleniyor:
Dijitalleşme
Topluluk odaklı satış
Şeffaf ve etik yönetim
Günümüzde insanlar sadece ürünü değil, güveni satın alıyor. Eğitim veren, doğru beklenti oluşturan ve ürün memnuniyetini merkeze alan yapılar ayakta kalacak. Diğerleri ise zamanla sistemin dışına itilecek.
Yapay zekâ destekli pazarlama araçları, kişiselleştirilmiş ürün önerileri ve mikro toplulukların yükselişi sektöre yeni fırsatlar sunabilir. Ancak bu büyüme, ancak etik ilkelerle desteklenirse sürdürülebilir olur.
Son Söz
Network marketing bir mucize değildir. Herkesin kazanacağı sihirli bir sistem de değildir.
Ancak doğru şirket, doğru ürün ve doğru yöntemle; bazı insanlar için gerçek bir girişimcilik fırsatı olabilir.
Sektörün geleceği; abartılı vaatlerde değil, şeffaflıkta, eğitimde ve güven inşasında yatıyor. Türkiye’de de dünyada da bu model ya kendini dönüştürecek ya da geride kalacak.
Asıl soru şu:
Network marketing bu dönüşümü başarabilecek mi?
Sizce network marketing etik bir dönüşüm yaşayabilir mi?
Görüşlerinizi yorumlarda paylaşın.
Kategori: Ekonomi > Girişimcilik
