Câbir bin Hayyân sayilarla ilgili teoriler ortaya atmistir. Ona göre bu teorisinin bir diger ayirici özelligi, maddenin sahip oldugu kuruluk, yaslik, sicaklik ve sogukluk seklindeki dört tabiati, 1, 3, 5, 8 sayilarinin her elementte degisen oranlaridir. Bu oranlarin degismez toplami olan 17 sayisiyla irtibatli olmasidir.
Böylece madenlerin olusumunda belli oranlarda katkisi olan bu nitelikler her elemente belirli sayisal degerler kazandirir.
Câbir bin Hayyân, madde ve kâinatin tesekkülünde 17 sayisinin anahtar rolünün yani sira, her elementte var olan 7 güç ve her gücün sahip oldugu 4 yogunluk derecesinin çarpimindan elde edilen 28 sayisini da mükemmel bir sayi kabul eder. Bu konu ilgili bilim adamlarinca irdelenmelidir.
Câbir bin Hayyân’in mîzan (ölçme) teorisi ve bu teoriye dayanan kimya sistemi, onu “ilmü’l-havâs” denilen baska bir sisteme götürmüstür. Bu sistemle maden, bitki ve hayvanlarin özelliklerini (havas), aralarindaki benzerlik ve farkliliklari ve bunlarin pratik ve tibbî bakimdan tasidiklari önemi arastirmistir.
Câbir bin Hayyân maddî âlemde matematige dayanan bir düzen bulundugunu savunmaktadir. Buna göre bütün tabii olaylar nicelik ve sayi kanunlarina irca edilebilir.
Esyanin özellikleri de ölçülmeye elverislidir. Bu özellikler sayisal mukayeselere dayanir ve rakamlarla ifade edilebilir. Bunlarin sonucunda Binom Formülünü bulmustur.
Câbir’e göre gramerle fizik arasinda da bir uyum vardir. Dil gerekse tabiat da benzer kanunlarla ortaya çikmistir. Dolayisiyla bunlar benzer metotlarla incelenebilirler.
Dört unsurun farkli nitelikleri olan tabiatlar (sicaklik, sogukluk, kuruluk, yaslik) fizikî âlemin olusumunu sagladigi gibi harflerin birlesimi de dili meydana getirir (Mu?târu Resâ?ili Câbir b. ?ayyân, s. 393).
Câbir bin Hayyân Latin dünyasinda Geber adiyla taninmistir. Bati’da XIII ve XIV. yüzyillarda ortaya çikan Geber Külliyatinin, kimya ilminin sonraki alti asirlik gelismesinde çok önemli roller oynadigi anlasilmaktadir.
Arap kimya geleneginin, Latin dünyasinda tanindiginin bir isareti olarak, Câbir’in Kitâbü’s-Seb?în adli eserinin Latince’ye tercüme edildigi kabul edilmektedir.
Câbir bin Hayyân’in kaleminden çikan eserler çok genis bir külliyat meydana getirmis olup bu eserler listesine el-Fihrist’te basta gelmektedir.
Güvenilen bilgilere dayanarak eserler konusunda biri büyük, digeri küçük iki liste bulundugu, büyük olanin Câbir’in bütün eserlerini, küçük listenin ise sadece kimyayi ilgilendirenleri ihtiva ettigini söylenmektedir.
Daha sonra Câbir bin Hayyân, 300 felsefe, 300 mekanik ve 500 tip kitabi ile sanatlar ve savas araçlari üzerine 1300 risâle kaleme aldigi, bizzat kendisi tarafindan da nakledilmektedir (el-Fihrist, s. 500-503). Bu külliyat içinde genellikle birbirleriyle pek fazla irtibati olmayan 112 kitap, simya alanina aittir.
