Giblin,” Insan Iliskilerinde Kendine Güven ve Güç Elde Etmenin Yollari” adli eserinde, Elestiride dikkat edilmesi gereken temel kurallari söyle siralar:
1) Elestiri mutlak gizlilik içinde yapilmalidir.
2)Elestiride nazik bir söz veya kompliman(iltifat) dan sonra baslanmali.
3)Elestiriyi kisisel olmaktan uzak tutmali. Sahis degil, davranis elestirilmeli.
4)Yanit alma saglanmali.
5)Is birligi emredilmemeli, is birligi talep edilmeli.
6)Bir suça bir elestiri.
7)Kapanis dostça yapilmali.
Giblin’in bu tespitlerine katilmamak mümkün mü?
Elestirinin amaci muhatabi maglup etmek degil, duygularini incitmeden eksiklerini, yanlislarini hatirlatmak ve onu daha güçlü hale getirmektir.
Elestiride etkili olmak için, muhatabin egosu dikkate alinmali, ancak egosu muhatap alinmamali. Elestiride uygun bir ruh hali içinde olmamiz gerekli ama yeterli degil. Muhatabimizin da uygun ruh hali içinde olmasi gerekmektedir. Baskalarinin önünde, toplumun içinde yapilan elestiriler pek fazla etkili olmaz. Elestirilen kisi, hemen savunmaya geçer. Ancak bas basa yapilan elestiriler, mutlak gizlilik içinde yapilan elestiriler grubuna girer ki daha etkili oldugu tecrübeyle sabittir.
Elestiriye nazik bir sözle ya da bir iltifatla baslandiginda olumlu bir atmosfer olusur. Örnegin bir ögretmen ögrencisine, ‘Son zamanlardaki çalismalarin her türlü takdirin üstünde, ancak bunu daha planli-programli yaparsaniz, basariniz katlanir veya sende muazzam bir potansiyel var, ancak bu potansiyelinizi kullanmadiginizi görüyor ve üzülüyorum’ . Bir isadami isçisine, ‘simdiye kadarki çalismalarini hep takdirle izledim ancak, son bir aydaki performansinda bir azalma oldugunu gözlemliyorum. Bunun nedenini ögrenmem mümkün mü?’ derse elestiri amacina ulasir.
Elestiri kisi odakli degil, davranis odakli olmalidir. Kisiligi hedef alan elestiriler amacina ulasamaz. Fayda yerine zarar verir. Elestirinin esas amaci; yanlis, hatali olan davranisi düzeltmektir.
Elestiri yapilirken muhatabina söz hakki verilmelidir. Kendisini en iyi sekilde ifade edebilmeli, elestirilere yanit vermesine izin verilmeli ve uygun ortam saglanmalidir. Iki tarafin iyi bir diyalog çerçevesinde birbirlerini dinlemeleri, anlamalari gerekmektedir. Elestiri yapilirken genelde muhatabin eksikleri, yanlislari söylenir de dogrunun ne oldugu ihmal edilir.
Is birligi emretme yerine is birligi talep etmek daha etkili bir yöntemdir. Emretme iticidir. Talep etme çekicidir. Emretme, tepeden bakmaci bir anlayistir, buyurgan bir tavirdir, Efendi-köle iliskisidir, XY-düzleminde Y-eksenli yaklasimdir. Talep etme, yatay eksenli(X-eksenli) bir yaklasimdir, kucaklayicidir, esitlikçi bir anlayistir ve insanidir.
Ortada bir suç varsa, o suça elestiri getirilmeli ve bu tekrarlanmamali, baska suçlar islenmisse, onlar ayrica kendi baglami içinde tek tek elestirilmeli. Eski hatalar, hatirlatilmamali. Bu hataya bazen çalisanlar, bazen esler bazen de ana babalar düsmektedir. Geçmisteki hatalari günümüze tasiyorsak yapilan elestiriler olumlu degil, olumsuz bir etki birakir.
Elestiri dostça yapilmali. Muhatabinizin sirtini sivazlayarak, yüregini kazanarak, gülümser bir çehreyle tokalasarak ayrilmali. Elestirilen kisiye su mesaj verilmeli: Ben seni seviyorum. Bu hatalarla, bu yanlislarla toplumda gezmene yüregim el vermiyor. Mükemmel olmalisin. Mükemmel olman beni sevindirir. Bu sana daha yakisir.
