Gaslighting, bir psikolojik manipülasyon ve taciz yöntemidir.
Bireyi kendi hafiza, algi ve akil sagligini sorgulayip irdelemeye iten bir çesit kötü yönlendirme. O bireyi psikolojik çökertme teknigidir.
Bireyde veya seçilen grupta süphe uyandirma, süphecilige itmek, kalici inkâr, çeliski ve yalan yoluyla peyderpey dikte edilir ve fark edilmesi kimi zaman güçtür ve çok zordur.
Terimin adi, Gas Light (Gaz Lambasi) adli 1938 yapimi bir oyundan gelmektedir. Oyundaki erkek karakter esini deli olduguna ikna etmeye çalisir ve gaz lambasini söndürdügünde esi bunun gerçek degil uydurulmus bir sey oldugunun farkina varir.
Bu oyunu su deneye benzetiyorum; deneyin sahibi Ivan Pavlov. Fizyoloji ve psikoloji alanindaki çalismalari ile ve Pavlov’un Köpegi olarak bilinen ünlü deneyi ile taniniyor.
Yaptigi çalismalarla Nobel Ödülü de kazanan Pavlov’un, dün -14 Eylül 1849- dogum günü idi.. Deney amaçli kullandigi köpeklerin midesini kesip, bir hortum yardimiyla bu salgilari aliyordu.
Mide ve tükürük salgilarinin nasil oldugunu ve nelerden meydana geldigini anlamaya çalistigi dönemde, köpegin henüz eti görmeden deneyi yapan kisinin ayak seslerini duydugunda da ayni güçte salya salgilamasi, Pavlov’un dikkatini çekti.
Bu gözlemden sonra Pavlov, köpeklerin niçin yiyecek verilmeden önce salya salgiladiklari sorusunun üzerine gitti ve arastirmalarini bu yöne kaydirdi.
Normal olarak bir köpekte, yiyecek agza konunca salyanin akmasi dogal bir tepkidir. Ama salya, yiyecegi veren kisi görüldügünde de akmaya baslarsa bir durum var demektir, diye düsündü.
Pavlov, yaptigi bu gözlemlerinden sonra, aç bir köpegi ses geçirmeyen bir odaya yerlestirdi. Deneye baslamadan önce, bir sekilde köpegin salyasinin agzindan disari çikmasini sagladi ve daha sonra çikan salya miktarini da kayit altina aldi.
Deneye geçildiginde ise kosulsuz sartlanmanin olusabilmesi için köpege yiyecek vermeden sadece zili çalmaya basladi.
Baslangiçta, normal olarak köpek herhangi bir salya tepkisi göstermedi. Pavlov daha sonra zil sesinin hemen arkasindan köpege et parçalari vermeye, dogal olarak da köpek salya akitmaya basladi.
Deneyin bir sonraki adimi ise et parçalari ile zil sesini eslestirmekti. Pavlov, et parçalarini köpege atmaya basladigi anda asistanlari da ayni anda zili çaliyorlar, böylece köpegin algi olarak et ile zil çalmasini eslestirmesini istiyorlardi.
Bu islem tekrar tekrar yapildiktan sonra, zilin çalindigi fakat arkasindan et verilmedigi zaman da köpegin salya salgiladigi gözlendi. Oysa normalde, köpegin eti agzina alinca salya akitmasi gerekirdi.
Deney sonunda çikan sonuca göre köpek, sadece kulak kabartmasi beklenen zil sesine karsi salgi akitmayi ögrenmis oluyordu. Bu durumda köpege, hiç ilgisi olmayan bir uyarici karsisinda salya akitmasi ögretilmis oluyordu.
Bu olayda et, kosulsuz yani dogal uyaricidir. Oyundaki gaz lambasinin uyarici oldugu gibi.
Kendisinde güç bulan kisi, karsi tarafin kendisini savunamamasini firsat bilerek baskisini daha da arttirir. Baskilar sonucunda kendisini sürekli olarak suçlu hisseder. Bu duyguya yetersizlik eslik eder. Kurban ise düsüncelerine inanmakta zorlanir. Dogruluguna teyit etmek ister. Sonunda ise hem kontrolü hem de kendisine olan saygisini kaybetmeye baslar . Karsi tarafi dinlemeyi reddederek onlari degersiz hissettirme. Söylediklerini anlamadiklarini söyleyerek suçlama. Söylenen ya da istenen durumlara karsi koyarak olayi ya da aniyi eksik ya da yanlis anlamasina neden olma.
Diger bir taraftan ise konusulan konuyu ya da istekleri degistirerek karsi tarafi manipüle ederler.
Böylece kurban, talep ettigi seyden vazgeçer. En önemli kisim ise istismarci kisinin var olan durumlari inkar etmesidir.
Yasanan bir olayi, bir aniyi toptan reddederek kurbani suçlu çikarmayi basarirlar. Çünkü en iyi yaptiklari sey yalan söylemek ve inkar etmektir.
Gaslighting yasanan ikili iliskilerde baskin olan birey ideallestirme, degersizlestirme ve gözden çikarma seklindeki üç asamayi izler.
Baskin olma ve manipüle etme amacindaki birey ilk olarak birlikteliklerinin harika oldugu algisi yaratip hayran olma safhasina geçer. Bir sonraki ve en zor olan evre, yani degersizlestirme evresinde hayranlik duyulan birey sorunlu, ideal olmayan ve hiçbir seyi beceremeyen bir kisiye evriltilir.
Gözden çikarma safhasinda ise magdur terk edilerek yeni arayislar içine girilir. Bu dikteye maruz kalan kurbanlar sik sik kendilerini özür dilerken bulabilirler. Maalesef bu hastalardan çagimizda epeyce çok var, Allah'a ismarladik, Hosça kalin...
